Fatalna sprawa. Kwestia polska w rosyjskiej myśli, propagandzie i debatach politycznych epoki Wielkich Reform 1856-1866

Autor: Henryk Głębocki

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 702

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Ze względu na charakter tej pracy, i wykorzystany tu obszerny, trudno dostępny oraz zróżnicowany materiał źródłowy, pochodzący z kilkudziesięciu archiwów, a także kolekcji rękopisów z kilku krajów, książka ta pozostaje do dzisiaj niezastąpioną monografią tytułowej problematyki. Jej pierwsze wydanie, nagrodzone prestiżową polską nagrodę „Klio” I stopnia za najlepszą pracę historyczną roku 2000, zostało docenione w międzynarodowym środowisku badaczy stosunków polsko-rosyjskich wieku XIX oraz szeroko pojętej tzw. imperiologii. W skróconej wersji książka ukazała się w języku angielskim (2016, 2017). Nowa, poprawiona i uzupełniona jej wersja, wydana w 150. rocznicę powstania styczniowego, powinna przybliżyć słabo znaną w Polsce, imperialną perspektywę polsko-rosyjskich zmagań na tle dziejów Europy Wschodniej.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wykaz skrótów  /9

Od autora  /11

Wprowadzenie

Skąd wzięła się "fatalna sprawa" w Rosji? Kwestia polska w myśli rosyjskiej do połowy XIX wieku  /17

Część I

Kwestia polska w dyskusji o modernizacji Rosji w epoce wielkich reform 1856-1861

Rozdział 1

"Rosja zbiera siły". Imperium rosyjskie w epoce odwilży posewastopolskiej  /51

A. Geografia polityczna i ideowa Rosji   /51

B. "Moda na liberalizm" - wyzwania modernizacji Imperium  /58

C. W kręgu sojuszu rosyjskich radykałów z liberałami  /74

Rozdział 2

Sprawa polska w projektach "liberalnego Imperium"  /80

A. Polska w debatach rządzących elit politycznych  /80

B. Toasty rosyjskich liberałów "za odrodzenie się Polski" - ziemie polskie jako wzór rozwiązań polityczno-społecznych w sporze model modernizacji Rosji   /94

C. Kwestia polska w poglądach "innej Rosji"  /109

D. Petersburskie "Słowo" - eksperyment dialogu na płaszczyźnie kulturalnej  /113

Rozdział 3

Kwestia polska a wizje imperium słowiańskiego - "od Oceanu Wschodniego do Morza Adriatyckiego"  /125

A. Pod sztandarem narodnosti  /125

B. Między historiozofią a polityczną praktyką rosyjskiego panslawizmu  /131

Część III

Próba polityki "pojednania" - na rosyjskich warunkach 1861-1863

Rozdział 4

Kwestia polska a rosyjska konstytucja  /157

A. Rosyjska opinia publiczna wobec wydarzeń w Polsce   /157

B. Polska i rosyjska konstytucja  /167

C. Głosy "innej Rosji" z emigracji   /175

Rozdział 5

Liberalizm rosyjski wobec "polityki pojednania" 1862-1863  /181

A. "La glorieuse mission" w. ks. Konstantego Mikołajewicza  /181

B. Zwrot w nastrojach społecznych w 1862 roku   /184

C. "Dojrzeli we mnie Rosjanina i zapięli się na wszystkie guziki" - misja Konstantina Kawielina w 1862 roku do polskiej emigracji w Paryżu   /195

Rozdział 6

W kręgu "słowiańskiego sporu". Jak zbudować rosyjsko-słowiańskie imperium?  /209

A. "W cieniu potężnych skrzydeł rosyjskiego orła" - program słowianofilski w kwestii polskiej   /209

B. Panslawistyczna pokusa  /221

Rozdział 7

Ziemie litewsko-ruskie w sporze o rozwiązanie kwestii polskiej   /238

A. Ziemie Zabrane w polskiej i rosyjskiej myśli politycznej do połowy XIX w.  /238

B. Spór o ziemie litewsko-ruskie w publicystyce słowianofilskiej  /255

Rozdział 8

Imperium wielu narodów? Ziemie Zabrane a koncepcje federalizacji Rosji   /267

A. Sprawa polska i kwestia ukraińska  /267

B. Rosja jako imperium wielu narodów?  /267

C. W kręgu naśladowców margrabiego Wielopolskiego. Projekty autonomii prowincji litewskich i Ziem Zabranych  /271

Rozdział 9

Ziemie litewsko-ruskie w dyskusji o sposobach rozwiązania kwestii polskiej... (przed wybuchem powstania styczniowego)   /287

A. Przed katastrofą   /287

B. Ewolucja poglądów imperialnych elit wobec Kraju Zachodniego  /293

C. Program depolonizacji Kresów (przed wiosną 1863 roku) - Towarzystwo Zachodniorosyjskie  /299

D. Jak "wypolszczyć" Kresy?   /307

E. Podsumowanie  /314

Część III

Rok 1863 - w kręgu strachu, nacjonalistycznych emocji i oficjalnej propagandy  

Rozdział 10

Ewolucja postaw społeczeństwa rosyjskiego  /321

A. "A zatem my wszyscy pójdziemy bić Polaka" - nacjonalistyczny zwrot w nastrojach społeczeństwa w Rosji   /321

B. W obronie Imperium: uwarunkowanie zwrotu w nastrojach opinii publicznej w Rosji    /346

C. "Wojna [...] będzie narodową [...], gdyż państwo zbankrutowało". Konstytucyjne złudzenia  /355

Rozdział 11

"Co zrobić z Polską?". Kwestia polska w publicystyce i ideologii konserwatywnego nacjonalizmu Michaiła Katkowa  /369

A. W walce z polską intrygą   /369

B. Geopolityka "słowiańskiego sporu" i losy Imperium   /379

C. "Upiór" polskiej irredenty i separatyzm "okrain"  /394

D. Konserwatywny imperiocentryczny nacjonalizm - nowa oficjalna ideologia Rosji   /402

E. "Moskiewski Times" i jego redaktor   /408

Rozdział 12

"Polacy palą Rosję...". Propaganda rosyjska wobec powstania styczniowego   /417

A. "Najpotężniejsze narzędzie naszych czasów": propaganda   /417

B. "Rosyjska prawda i polska krzywda": propaganda skierowana do ludu  /441

C. Polskie powstanie 1863 roku i rosyjska globalna wojna propagandowa - "Correspondance Russe"  /456

Część IV

Koncepcje "ostatecznego" rozwiązania kwestii polskiej 1863-1866

Liberalizm rosyjski wobec zagadnienia polskiego 1863-1866   /473

A. Postawy liberałów po roku 1863: w obronie państwa   /473

B. Postawy liberałów po roku 1863: w obronie programu ugody   /489

C. W kręgu staroszlacheckiego konserwatyzmu   /509

Rozdział 14

Wokół koncepcji "reslawizacji" Polski  /519

A. "Walka z Zachodem" - konflikt polsko-rosyjski jako starcie cywilizacji  /519

B. "Judasz Słowiańszczyzny"  /526

C. Jak "zesłowiańszczyć" Polskę?  /529

D. Okrainy Rosji - projekty nowej polityki wobec wielonarodowych peryferii imperium   /548

E. "Rozkład słowianofilstwa" (spór o politykę wobec Polski)   /565

Rozdział 15

Krucjata przeciwko "polonizmowi" (w kręgu Komitetu Urządzającego)   /577

A. "Ludowa historia Polski" - po rosyjsku. Program demagogii socjalnej i jego intelektualne źródła   /577

B. Komisarze carscy przy robocie. Królestwo Polskie jako laboratorium eksperymentów społecznych Nikołaja Milutina  /587

C. Rosyjski Kulturkampf - walka o tożsamość, kulturę i religię nowej, słowiańskiej "Polski Ludowej"   /611

D. Epilog: "Prawosławny socjalizm"  /632

Zakończenie  /641

Bibliografia  /649

Indeks nazwisk  /687