Chrześcijańskie korzenie Europy. Konwersja i wolność w królestwach barbarzyńskich od V do VIII wieku

Autor: Bruno Dumezil

Rok wydania: 2008

Ilość stron: 1154

Oprawa: twarda

Format: 15,0 cm x 21,0 cm

 

Na podstawie obszernego materiału źródłowego autor stara się odpowiedzieć na pytanie, jak to się stało, że w VIII wieku w Europie istniała w istocie jedna religia - chrześcijaństwo - podczas, gdy w chwili upadku cesarstwa rzymskiego (V wiek) chrześcijanie stanowili mniejszość. Autor polemizuje z tezą, że chrześcijaństwo zostało narzucone siłą: drobiazgowa analiza źródeł i mentalności tamtej epoki pozwala mu wypracować nowej ujęcie koncepcji wolności religijnej w czasach, kiedy przekonywanie i przymuszanie wcale nie musiały być przeciwstawnymi sposobami szerzenia chrześcijaństwa.

 

Spis treści:

Podziękowania

Prolog

Przedmiot badań

• Czym jest "konwersja"?
• Definicje uzupełniające
• "Konwersja pod przymusem"
• Tolerancja, prześladowanie, przemoc czy wolność?

Ramy niniejszego studium

• Ramy geograficzne
• Ramy czasowe
• Pole historiograficzne

Źródła

• Dokumenty pisane
• Uwaga na temat asymetrii poszczególnych typów tekstów źródłowych
• Czy archeologia może być źródłem dla historii konwersji?

Zamysł

 

Część pierwsza. Pasterze i ich trzody Christiana tempora po upadku Cesarstwa

Rozdział 1. Dziedzictwa. Prawa rzymskie  i myśl patrystyczna

Zasady prawa rzymskiego

• Religio i superstitio: zasada legalności
• Religia państwowa a konwersja
• Kościół i państwo
• Zasada dyskrecji
• Logika przekazu

Kościół w obliczu przymusu stosowanego przez cesarza

• Źródła problemu
• Myśl o prześladowaniu po zwrocie konstantyńskim: wspomnienia z debaty
• Postawa św. Augustyna wobec teodozjańskiego modelu stosowania przymusu ze strony Cesarstwa: przykład donatystów
• Auctoritas, potestas i ramię świeckie

 

Rozdział 2. Biskup i konwersja

Natura i ograniczenia władzy biskupiej

• Pasterz i chrzciciel
• Zwierzchnik miasta.Populus christianus: fakt religijny czy rzeczywistość społeczna?
• Paideia i społeczna polaryzacja stosowania przymusu
• Charyzmaty i cuda

Trudności w wypracowaniu deontologii biskupiej:

• Trzy przykłady kombinacji władzy kościelnej
• Wybór możliwości: zabezpieczenia kanoniczne
• Wybór chwili: kryzysy millenarystyczne i konwersje pod przymusem
• Wybór autorytetu: ponowne wprowadzenie ramienia świeckiego

 

Rozdział 3. Konwersja Rzymian

Poganie, między religią a zabobonem

• Szybki zanik pogaństwa senatorskiego
• Trwałość pogaństwa ludowego 47

Żydzi: cel czy konkurencja?

• Refleksja o konwersji Żydów
• Ramy sprawowania misji chrześcijańskiej
• "Prozelityzm żydowski": niebezpieczeństwo konkurencyjnej konwersji

Regulacja kwestii nowych herezji

• Manichejczycy: religia, herezja czy zbrodnia przeciw społeczeństwu?
• Pryscylianie po śmierci Pryscyliana: czy walka z herezją usprawiedliwia wszystko?
• Herezje "rzymskie": nauka rozwiązywania konfliktów

 

Rozdział 4. Nawrócić barbarzyńców

Oryginalne cele

• Pogaństwo germańskie
• Arianizm germański

Konwersja od góry: opracowanie strategii

• Nawrócenie Chlodwiga: refleksja kościelna nad pewnym prototypem
• Grzegorz Wielki i idea misji
• Otwartość wobec dam

 

Podsumowanie części pierwszej 

 

Część druga. Powrót króla. Konwersja władcy germańskiego i jego ludu

 

Rozdział 5. Urząd królewski a konwersja narodowa

Król a konwersja

• Lęk przed zerwaniem z przodkami
• Urząd królewski a funkcja sakralna
• Konwersja jako transgresja?
• Religia państwowa w królestwach barbarzyńskich - próba definicji

Chrzest króla

• Rytuał jednomyślności: wolność religijna przedmiotem wymiany
• Chrzciciele i ojcowie chrzestni: konwersja jako narzędzie uzależnienia politycznego
• Od aktu osobistego do aktu politycznego: rodzina, trustis, lud

Możliwy powrót do religii narodowej 

• Mechanizmy reakcji pogańskiej
• Król apostata

 

Rozdział 6. Burgundowie - konwersja prototypiczna

Katolicy z Wormacji

Burgundowie w Galli: arianizm paradoksalny

• Burgundzka mozaika religijna
• Królewskie pary mieszane
• Gundobad, nawrócony prześladowca?

Sigismund albo chybiony ekskluzywizm

• Konwersja osobista
• Konwersja ogólna

 

Rozdział 7. Frankowie - wzorzec niepełny

Konwersja pewnego króla

• Chrzest Chlodwiga i ustanowienie frankońskiego modelu religijnego
• Chlodwig nie nawrócił Galów

Konwersja państwa

• Childebert I i powrót ramienia świeckiego
• Synody w Orleanie (538-541) i negocjacja współdziałania
• Chrystianizacja etapami: od Gontrana do Childeberta II

Niemożliwa konwersja ogólna

• Chilperyk i pokusa imperialna
• Chlotar II i pozyskanie episkopatu
• Dagobert przeciwko wszystkim odchyleńcom

 

Rozdział 8. Królestwa ariańskie w Akwitanii i w Hiszpanii (418-586)

Akwitania czterech religii

• Pokój między wspólnotami
• Zaostrzenie polityki za Euryka

Alaryk II - niedoszła konwersja króla

• Napięcia polityczne, napięcia religijne
• Synod w Agde (506)
• Ku konwersji Alaryka II?

Pokój między kościołami w Hiszpanii wizygockiej

Leowigild

• Zdrada syna: bunt Hermenegilda
• Uznanie Syna: "macedoniański" rytuał jednomyślności
• Konwersje pod przymusem czy może kompromis?

Swewowie albo religia silniejszego

• Pierwsza konwersja na chrystianizm i jej niepowodzenie
• Konwersja narodowa: późny początek
• Leowigild i arianizacja

 

Rozdział 9. Wizygockie królestwo katolickie (586-711)

Rekkared i zwrot w dziedzinie religii

• Zgromadzenie z roku 586 i marsz ku jedności
• III synod w Toledo
• Opory i kompromis

Wypaczenie religijne: kwestia "fides"

• Sisebut i pierwsze prześladowanie
• IV synod w Toledo z roku 633 i niemożliwy powrót do normalności

Mechanizmy zasklepiania się

• Chintila: judaizm jako infidelitas
• Recceswint: judaizm jako ostatnia herezja
• Erwig: judaizm jako ostatni superstitio
• Egika: żydzi wrogami Hiszpanii

 

Rozdział 10. Anglosasi w Brytani - unifikacja poprzez porozumienie?

Konwersja królów

• Pierwotna wolność kultu
• Kruki i wróble: chrzest króla Edwina
• Konwersja a niezależność króla
• Od pogaństwa do reakcji pogańskich
• Bilans i perspektywa konwersji królewskiej
• Konwersja ludów
• Zakaz kultu idoli
• Autorytarna chrystianizacja obyczajów
• Ku konwersjom przymusowym?

 

Rozdział 11. Italia - opóźniony mechanizm

Królestwo ostrogockie

Dwie religie państwowe

• Religionem imperare non possumus: dostosowanie pewnej zasady
• Kryzys przy końcu panowania
• Bizantyjska faza przejściowa

Longobardowie

• Religijne wahania pewnego królestwa  (od końca V wieku do roku 584)
• Próba arianizacji (584-590)
• Konwersja na katolicyzm czy chrystianizacja bez konwersji (590-635)?
• Końcowa konwersja

 

Podsumowanie części drugiej

 

Część trzecia. Społeczeństwo chrześcijańskie. Mechanizm definicji chrześcijaństwa zachodniego

 

Rozdział 12. Granice społeczeństwa chrześcijańskiego 

Opuścić przestrzeń chrześcijańską

• Niewola
• Sprzedawanie chrześcijan za granicę
• Dobrowolne odejścia?

Porzucić normę chrześcijańską: postrzeganie "pół-chrześcijan"

• Chrześcijaństwo i spektrum wierzeń
• Kościelne interpretacji odchyleń

Wykluczenie albo integracja

• Ujęcie kanoniczne: od ekskomuniki do form łagodniejszych
• Mutacje pokuty

 

Rozdział 13. Mnisi i konwersja; między przemocą fizyczną a siłą duchową

Ruch czerpiący inspirację z nauk św. Marcina i pojedynek z pogaństwem

• Wschodnie korzenie monachizmu wojującego
• Święty Marcin i uduchowienie walki
• Czas epigonów
• Ku redefinicji monastycznej metody misyjnej

Monachizm "gregoriański": nawracać bez przemocy

Mnisi irlandzko-frankońscy: spektakularność zinstytucjonalizowana

• Tradycja irlandzka
• Kolumban na wszystkich frontach
• Pierwsi uczniowie: naśladowanie czy wysiłek racjonalizacji?
• Drugie pokolenie: instytucjonalizacja i rozpowszechnianie wzorca misyjnego

 

Rozdział 14. Elity świeckie a konwersja

Judex a przymus w dziedzinie religii

• Obowiązki urzędników
• Rozpoznana dziedzina cywilnej korekcji odchylenia religijnego: polowanie na wróżbitów
• Era podejrzeń

Między prawem kanonicznym a prawem rolnym: wielcy właściciele ziemscy a konwersja

• Niszczenie przybytków prywatnych
• Konwersjarustici i kontrola wiary ludzi podległych przez ich panów
• Stawka społeczna odpowiedzialności religijnej

 

Rozdział 15. Nowe praktyki misyjne, podbój, i ewangelizacja

Teologia zwycięstwa: niepewne usprawiedliwienie

• Podboje cesarskie i  chrześcijańskie bellum iustum
• Grzegorz z Tours i powrót zwycięstwa  chrześcijańskiego w relacji historycznej
• Temat podboju misyjnego około roku 600

Podbój a ewangelizacja

• Niepewne pochodzenie
• Regiony autonomiczne, pierwsze pole doświadczeń
• Militaryzacja walki z pogaństwem: Amand i Dagobert
• Ku karolińskiemu modelowi misyjnemu: ewangelizacja Fryzji

 

Podsumowanie części trzeciej

Epilog

• Biskup i konwersja
• Król i konwersja
• Lud i konwersja
• Początki misji zbrojnej
• Miejsce wczesnego średniowiecza w budowaniu wolności sumienia

Aneks 1. PraeceptumChildeberta I (511-558)

Aneks 2. Podpisy pod aktami III synodu w Toledo (589)

I. Źródła

A. Subscriptio omnium episcoporum et totius gentis Gothicae seniorum

B. Podpisy końcowe

II. Studium

Określenie porządku pierwszeństwa 

Stolice podwójne - przypadek ogólny

Biskupi ariańscy

Ugnas (I i 6) i Murila (III i 7)

Ubiligisclus (32)

Stolica w Elwirze, konserwatorium mechanizmów konwersji

Aspekt ilościowy

Podsumowanie

Aneks 3. Wokół edyktu Sisebuta nakazującego przymusową konwersję żydów

I. Kanon 14 III synodu w Toledo (586)

II. Prawa Rekkareda i Sisebuta dotyczące żydów

III. "Kanon 10 synodu w Sewilli" z Excerptum canonicum

IV. Izydor w Sewilli , Historia Gotów, rozdział 61

V. Kanony IV synodu w Toledo (633) dotyczące żydów

Aneks 4. Warunki przejścia z arianizmu na katolicyzm w królestwie burgundzkim: przypadek bazylik

I. Avit z Vienne, List do biskupa Victorusa z Grenoble (516-517)

II. Synod w Epaone (517), kanon 33

Aneks 5.Carmen de synodo Ticinensi

Aneks 6. Lista królów i panujących

Aneks 7. Drzewa genealogiczne

Lista skrótów

Bibliografia

Indeks